Paluch sztywny
Co to jest paluch sztywny?
Paluch sztywny to choroba zwyrodnieniowa pierwszego stawu śródstopno-paliczkowego (ang. MTP I). Schorzenie zostało opisane pod koniec XIX stulecia. Do tego czasu wprowadzono wiele określeń charakteryzujących tą chorobę, których większość pozostaje już dziś nieaktualna. Schorzenie to określano jako: „hallux limitus”, „hallux flexus”, „hallux dolorosus” czy „dorsal bunion”.
Określenia te wynikały z dominacji określonego objawu klinicznego w badanych grupach. Dzisiaj powszechnie akceptowanym terminem określającym tę chorobę pozostaje „hallux rigidus”, czyli paluch sztywny.
Epidemiologia
Jest to drugie pod względem częstości po paluchu koślawym, schorzenie obejmujące pierwszy staw śródstopno-paliczkowy (MTP I). Najczęściej występuje u osób dorosłych, a jego częstość zwiększa się wraz z wiekiem. Odnotowuje się rodzinne występowanie choroby, zwłaszcza w przypadku obustronnej deformacji. Nieco częściej występuje w populacji kobiet.
Zdjęcie: Paluch sztywny
Przyczyny powstawania palucha sztywnego
Etiologia schorzenia pozostaje nieznana. Wymienia się kilka potencjalnych czynników sprawczych, do których należą:
- pojedynczy duży uraz okolicy stawu MTP I – np. tzw. „turf toe”
- sumujące się mikrourazy (np. drobne urazy sportowe)
- wady wrodzone w budowie powierzchni stawowej stawu MTP I (np. płaska powierzchnia lub trójkątny kształt głowy pierwszej kości śródstopia)
- wady w budowie stopy (np. elewacja pierwszego promienia, nadmierna długość pierwszej kości śródstopia, płaskostopie podłużne, paluch koślawy – haluksy)
- przykurcz mięśnia brzuchatego łydki
- czynniki środowiskowe np. nieprawidłowo dobrane, zbyt krótkie obuwie
- uszkodzenia chrząstki stawowej stawu MTP I (np. osteochondritis dissecans głowy pierwszej kości śródstopia)
- otyłość i przeciążenie stawu MTP I
- przebyte leczenie operacyjne stawu MTP I
- ogólnoustrojowe choroby zapalne (np. dna moczanowa)
Paluch sztywny to choroba zwyrodnieniowa pierwszego stawu śródstopno-paliczkowego
Najczęściej występuje u osób dorosłych, nieco częściej w populacji kobiet
Ze względu na to, że schorzenie ma charakter postępujący, jedynym skutecznym rozwiązaniem jest leczenie operacyjne
Objawy kliniczne palucha sztywnego
Schorzenie ma charakter postępujący. Niezależnie od przyczyny choroby wraz z upływem czasu dochodzi do postępującego zniszczenia stawu MTP I.
Rozpoznanie
Rozpoznanie opiera się na badaniu klinicznym. U pacjenta występują dolegliwości bólowe okolicy stawu MTP 1, ograniczenie zakresu ruchu zwłaszcza zgięcia grzbietowego (coraz większe trudności w chodzeniu w butach na obcasie, ból w czasie uprawiania sportu). Dochodzi do poszerzania obrysów stawu MTP I. Widoczny jest typowy dla tej choroby grzbietowy osteofit. U pacjenta występują trudności w doborze obuwia. Problemem staje się noszenie butów z wąskim i niskim noskiem.
Podczas prób ruchu w stawie MTP I u pacjenta występują dolegliwości bólowe oraz często wyczuwalne są trzeszczenia w jamie stawu. Z czasem prawidłowe przetaczanie stopy przez pierwszy staw śródstopno-paliczkowy staje się bardzo bolesne. Pacjent, unikając bólu, zmienia sposób obciążania stopy przenosząc ciężar na jej boczną krawędź. Dochodzi do przeciążenia bocznych promieni stopy oraz zmiany biomechaniki całej kończyny dolnej. Widoczne jest wtedy typowo ścieranie obuwia po bocznej stronie oraz niekiedy dołączają się dolegliwości bólowe okolicy przyśrodkowej stawu kolanowego. Są one wynikiem przeciążenia tej okolicy. Nieprawidłowy stereotyp chodu wpływa na zmianę obciążeń także w stawie biodrowym oraz w odcinku L/S kręgosłupa.
Dodatkowo u niektórych pacjentów występują parestezje spowodowane podrażnieniem nerwu grzbietowego przyśrodkowego palucha. Diagnostyka obrazowa opiera się na badaniu radiologicznym wykonanym w obciążeniu, czyli na stojąco. Typowo wykonuje się rtg stopy w projekcji przednio-tylnej (AP), bocznej oraz w projekcji skośnej. Na tej ostatniej można ocenić szerokość szpary stawowej, co przekłada się na ewentualne decyzje terapeutyczne. W większości przypadków nie ma konieczności wykonywania dodatkowych badań.
Typowymi zmianami w badaniu radiologicznym są: grzbietowy osteofit głowy pierwszej kości śródstopia, grzbietowy osteofit paliczka podstawnego palucha, zwężenie szpary stawowej postępujące od okolicy grzbietowej stawu poprzez centralną do podeszwowej, osteofity okolicy przyśrodkowej i bocznej stawu MTP I. Czasem występują ciała wolne w okolicy grzbietowej stawu MTP I. Najczęściej są one wynikiem złamania uformowanego wcześniej osteofitu. Charakterystyczny grzbietowy osteofit w kształcie dziobu jest niemal patognomonicznym objawem palucha sztywnego.
Nowoczesne metody leczenia
Tytanowe implanty
Brak konieczności założenia gipsu
Krótki okres rekonwalescencji
Paluch sztywny a paluch koślawy?
Z klinicznego punktu widzenia ważne jest odróżnienie palucha sztywnego (hallux rigidus) od dużo częstszej deformacji przodostopia, to jest palucha koślawego (hallux valgus).
W paluchu koślawym najczęściej nie występują grzbietowe osteofity i znaczne ograniczenie zgięcia grzbietowego stawu. Widoczne jest natomiast odchylenie boczne palucha na poziomie stawu śródstopno-palcowego I. Ograniczenie zakresu ruchu w tym przypadku wynika najczęściej z koślawego ustawienia powierzchni stawowych i przykurczu tkanek miękkich okołostawowych. Ze względu na to, że zakres ruchomości w stawie MTP I jest zmienny osobniczo, zawsze należy porównywać ten zakres ze zdrową stopą.
Klasyfikacja
Istnieje kilka klasyfikacji palucha sztywnego. Jednakże najbardziej popularną jest ta zaproponowana przez Coughlina and Shurnasa. Opiera się ona na zakresie zgięcia grzbietowego, obrazie radiologicznym deformacji oraz wyniku badania klinicznego stopy.
Leczenie palucha sztywnego
Leczenie nieoperacyjne polega na noszeniu butów na niskim obcasie z szerokim i wysokim noskiem oraz ograniczeniu aktywności powodujących zgięcie grzbietowe stawu MTP I.
W początkowych etapach choroby pomocne może być stosowanie leków przeciwzapalnych zarówno miejscowo, jak i ogólnie oraz rehabilitacja. Konieczna jest rezygnacja z aktywności fizycznej, w tym zwłaszcza ze sportów związanych z bieganiem i skokami. Pomocne mogą być buty z kołyskową podeszwą oraz sztywne wkładki zapobiegające zginaniu się stawu śródstopno-paliczkowego.
Leczenie to nie zmienia jednak naturalnego przebiegu choroby, a rehabilitacja (zwłaszcza terapia manualna) prowadzona w zaawansowanych stadiach może nasilać objawy kliniczne. Krótkofalowo pomocne mogą być iniekcje glikokortykosteroidów, natomiast leki te mogą przyspieszać proces degeneracji chrząstki stawowej. W badaniach naukowych nie potwierdzono również długotrwałej korzyści ze wstrzyknięć dostawowych kwasu hialuronowego, tak zwanej wiskosuplementacji. Ze względu na to, że schorzenie ma charakter postępujący, jedynym skutecznym rozwiązaniem jest leczenie operacyjne.
Pamiętaj!
Rodzaj leczenia oraz zastosowana procedura zależne są głównie od stopnia zaawansowania choroby. W przypadkach mniej zaawansowanych możliwe są zabiegi pozwalające przywrócić funkcję stawu MTP I.
Leczenie nie zmienia naturalnego przebiegu choroby, a rehabilitacja (zwłaszcza terapia manualna) prowadzona w zaawansowanych stadiach może nasilać objawy kliniczne.
Schorzenie ma charakter postępujący, jedynym skutecznym rozwiązaniem jest leczenie operacyjne.